Een rare titel misschien, maar er gaat meer achter schuil. Want verbinding begint bij elkaar zien als mens, met alle mooie en minder mooie kanten. Zodat je ziet dat we allemaal gelijk zijn en dat we elkaar nodig hebben om er samen het beste van te maken.
De ander zien zoals die is
Je kent het wel. We gaan allemaal wel eens uit verbinding. Het gebeurt in ontmoetingen en relaties de hele tijd. En wij mensen, we bestaan uit relaties. En in relaties wordt gecommuniceerd: tijdens een gesprek, een woordenwisseling, discussie, debat of conflict. Tijdens zo’n ontmoeting kan het zijn dat je elkaar niet meer als heel mens ziet, maar een deel. Je gaat uit verbinding…en dat gebeurt sneller dan je denkt. Alle (relatie)problemen op de hele wereld zijn hiervan het resultaat.
Je ziet de ander dan niet meer zoals die ‘is’. Maar je wil dat de ander voldoet aan jouw verwachting. Zoals ‘jij wil dat de ander is’. Maar dat is natuurlijk niet zo. Iemand is zichzelf. Tegen die tijd is de voorspellingsmachine die ons brein is, al lang aan het werk….
Ons brein: de voorspellingsmachine
Ons brein is geprogrammeerd om voorspellingen te doen. Om in zo snel mogelijke tijd een inschatting te maken of iemand een gevaar vormt of niet. Om betekenis te geven aan iets wat het waarneemt. En wat het waarneemt wordt de betekenis. Een zichzelf versterkend mechanisme.
Via onze zintuigen nemen we waar (perceptie), maken we een interpretatie en vervolgens projecteren we dat op de ander. We zien de ander iets doen, we doen een voorspelling en dat wordt de waarheid. Zie je wel….ons wereldbeeld klopt.
We zien de dingen niet zoals ze zijn, maar zoals wij zijn.
Projectie gaat over hoe jij vervolgens eigen motieven en ervaringen toeschrijft op anderen en de wereld. We hebben tenslotte allemaal eigen waarden, overtuigingen, herinneringen en persoonlijkheidsvoorkeuren die onze filters onbewust sturen. Waarna jij vervolgens jouw perceptie weer naar buiten projecteert, middels gedrag en communicatie.
De kaart is niet het gebied
Wetenschapper en filosoof Alfred Korzybsky en later Gregory Bateson, die ook omschreef in zijn boek ‘an ecology of mind’, bedachten de metafoor van: “de kaart is niet het gebied”. Ze wilden hiermee aangeven dat onze waarneming van de realiteit beïnvloed wordt door onze subjectieve ervaring. De betekenis die we aan iets geven wordt bepaald door persoonlijke waarneming en interpretatie.
Geprogrammeerd om op een bepaalde manier te reageren
Hiervoor wordt allereerst een inschatting gemaakt of iemand tot de eigen groep behoort of niet. Wat de ‘eigen’ groep is, is per situatie verschillend. Als iemand te ‘anders’ is, dan gaan de spreekwoordelijke alarmbellen af. Het stress of angstsysteem wordt in werking gesteld. Het brein is als het ware geprogrammeerd om op eerdere ervaringen te reageren. Afhankelijk van je biologische imprint en je culturele conditionering.
We voelen in gehelen, maar denken in delen
Daar kun je als mens ook niet veel aan doen. Al is de ene mens er gevoeliger voor als de ander. We leren in onze cultuur om in hokjes te denken, in delen. Dat is voor ons brein makkelijker te begrijpen. Maar we vergeten dat we hiermee de realiteit als het ware opknippen. Dit doen we ook met ons ‘zelf’, waardoor we onze authentieke, ware, natuurlijke zelf niet meer zien.
Je eigen denken staat je vaker in de weg, dan je denkt.
Bioloog, antropoloog en onderzoeker Gregory Bateson zei al dat: “alle grote problemen in onze wereld het resultaat zijn van het verschil tussen hoe de natuur werkt en hoe mensen denken.” 
In dat menselijke denken zitten namelijk nogal wat ‘fouten’ die vooroordelen of vooringenomenheid op basis van verkeerde uitgangspunten of verwachtingen in de hand werken. Want zoals gezegd is ons brein één grote voorspellingsmachine. Ik licht er even drie van deze ‘voorspellers’ voor je uit:
- Expectancy bias: we zijn de hele tijd bezig verwachtingen te ‘maken’. Ons brein houdt van voorspelbaarheid. Of het nu om buienradar gaat of sociaal contact. We scannen de werkelijkheid, zodat we hier op kunnen anticiperen. Dat kost ons minder energie.
- Confirmation bias: we zijn op zoek naar bevestiging van ons eigen gelijk. Ik heb gelijk, de ander ziet het verkeerd. Zo hoeven we niet te twijfelen en ons beeld van de werkelijkheid steeds aan te passen. Dat zorgt voor minder angst, onzekerheid en zorgt ervoor dat onze verwachtingen ook ‘kloppen’. Zie je wel…
- Fundamental Attribution bias: de neiging om een (negatieve) situatieve toe te schrijven aan iemand karakter (of eigenschap) in plaats van de context. Ook hier wordt de werkelijkheid versimpeld om de werkelijkheid voorspelbaar te houden. Als de context meer invloed heeft op de situatie, hoe kunnen we dan nog voorspellen? Dikke error natuurlijk.
Koppeling gedag en identiteit
In dergelijke situaties, waarbij onze voorspelbaarheid in het geding komt, raken gedrag en identiteit al snel gekoppeld. Hiermee zie je iemand al niet meer al mens, maar iets dat die persoon representeert door zijn gedag. Met allerlei attributies en associaties ten gevolg. Een mens dat gevlucht is voor oorlog wordt een vluchteling of asielzoeker. Een mens dat een misdaad begaan heeft, wordt een misdadiger of crimineel. Etc…de mens achter het gedrag (hoe die tot zijn daad kwam) wordt vaak weggelaten.
Complexiteit wordt simpel voorgesteld
Onze media staat er vol mee en kauwt ons graag deze korte, overzichtelijke ‘waarheids’ frames voor. Wel zo overzichtelijk. Maar ook maar een deel van het geheel. Het stelt iets complex als iets simpels voor. Daarmee doen ze meer kwaad dan goed. We voeden er onze eigen angst mee.
Frames in de politiek
Politici zijn er extreem bedreven in. Het politieke systeem is er op gemaakt om ‘jouw waarheid’ boven die van de ander te verheffen. Zodat mensen op jouw waarheid gaan stemmen. Door deze frames te gebruiken in hun taal tijdens debatten en in de media willen ze uiting geven aan de gevoelens van kiezers. Maar hierdoor dragen ze ook bij aan het voeden van onze angst voor ‘het andere’ of ‘de ander’. Daarmee dragen ze (onbewust en vaak ook bewust) bij aan polarisatie. Dat is een kwalijke zaak.
Stukjes van de puzzel
Alleen door een dialoog kun je weer verbinden. Dus: zeg wat je echt denkt, luister én wees vervolgens bereid zijn om er van te leren. Om tot nieuwe inzichten te komen, doordat anderen iets anders denken. Door je eigen projecties als gevolg van al die menselijke ‘denkfouten’ terug te nemen en te onderzoeken. Zodat je inziet dat er altijd meerdere perspectieven in een conflict zijn en meerdere kanten aan een verhaal.
Als je bereid bent dat te doen, dan zul je voelen dat we allemaal mensen zijn. Ook jij. Dat je kunt loskomen van je oorspronkelijke programmering en dat anderen je mogelijkheden te geven om jezelf te herprogrammeren. Om die kaart die je van jouw gebied had gemaakt iets bij te stellen en te vergroten. Dat die stukjes die jij in je brein had opgedeeld, allemaal stukjes van dezelfde puzzel blijken te zijn.
Communicatie is eindeloos
Communicatie heeft dus geen begin en geen eind. Het ene gedrag roept het andere op. Het is als het ware een ketting, waaraan steeds nieuwe schakels worden toegevoegd en waarbij de oude een rol blijven spelen. Alles is een reactie: een kettingreactie. Kom je verzet, weerstand of een andere emotie tegen, stel je zelf dan eens de vraag: wat deed ik, waardoor die ander…of vraag het de ander, als je er zelf niet uit komt. Voor je het weet heb je een goed gesprek, waarin het verschil opeens voor verbinding zorgt.
Denk niet wit, denk niet zwart
‘Zwart-witdenken is wanneer je gelooft dat je eigen verhaal de enige waarheid is. Je hebt geen ruimte voor iemand anders gedachte of iemand anders mening. Jouw mening telt en dat is de enige waarheid. Iemand anders gedachte of mening telt niet mee’. Daarom is mijn wens voor 2025 en daarna: laten we verbinden op basis van onze verschillen. We hebben elkaar nodig om onszelf te helen. Alleen zo kunnen we onszelf bevrijden van ons eigen gelijk. Luister naar elkaars waarheid, benut het verschil en verander samen.
Of zoals Frank Boeijen het zegt: “denk niet wit, denk niet zwart, denk niet zwart/wit, maar in de kleur van je hart”.