Weerstand: een boeiend woord. Wat ik steeds vaker tegenkom als er over verandering wordt gepraat. Want wat is weerstand nu eigenlijk? En wat betekent het? In mijn zoektocht naar het antwoord kwam ik dit artikel van antropologe Daniëlle Braun tegen op LinkedIn: Weerstand is bullshit. Je hebt gewoon een andere mening. Een prikkelende titel. In onderstaande video vertelt ze over het begrip en het gebruik ervan:
Ze vraagt zich dus af hoe het mogelijk is dat natuurkundig verschijnsel in de elektrotechniek zich in onze psychologie- en managementboeken heeft gewurmd. In de natuurkunde zegt weerstand namelijk iets over hoe goed of slecht elektriciteit door een bepaalde stof kan stromen. Maar dat heeft toch niets met mensen te maken? Of toch wel?
Lading
In organisaties heeft het woord in elk geval geen elektrische lading. Het wordt vaak gebruikt als mensen niet mee willen gaan in een verandering die het belang of idee van een ander dient. De doorstroming belemmeren. Weerstand wordt daarmee gezien als wat overwonnen moet worden. Een negatieve lading. Een veel positievere benadering is dat mensen gedrag vertonen waarmee ze opkomen voor wat zij denken dat goed voor hen is. Een vorm van zelfbehoud dus, vaak geuit in emoties. Dat is geen weerstand, dat is jezelf kenbaar maken. Als reactie op iets wat je raakt.
Weerstand bij mensen bestaat niet. Alleen de behoefte om gezien en gehoord te worden.
Behaviorgap
Om beter te begrijpen waar de ‘weerstand’ (ik blijf het bij gebrek aan beter maar gebruiken) vandaan komt moeten we te rade gaan bij de wetenschap. Daarin worden verschillende oorzaken van weerstand onderkend, terug te voeren op het uitsluiten van angst en onzekerheid. Iets waar ons brein als sinds de oertijd in is geconditioneerd. We zijn dus geen rationele wezens, maar vooral emotioneel. Met een verschil tussen wat we denken en wat we doen. Ook wel de ‘behaviorgap’ genoemd. Tot zover niks nieuws onder de zon.
Gedragskundig perspectief
Om toch iets meer licht op dit onderwerp te laten schijnen, heb ik twee theorieën uit de gedragswetenschappen opgezocht die hier meer duiding aan geven. De eerste gaat uit van drie basisgedragingen bij ‘weerstand’, die op hun beurt voortkomen uit menselijke behoeftes:
- Reactance
Behoefte: Autonomie (dat jij zelf mag bepalen) –
reactie: vechten - Sceptism
Behoefte: Zekerheid (dat wat jij denkt waar is)
reactie: vluchten - Inertia
Behoefte: Erkenning (dat het ok is om niks te willen)
Reactie: bevriezen. Fuck it, Ik doe helemaal niks meer.
Lees het hele artikel hier
SCARF-Model
Het tweede model uit de neurowetenschap hanteert een meer sociale definitie en onderkent 5 factoren waardoor mensen ‘weerstand’ vertonen:
- Status (status)
- Certainty (zekerheid)
- Autonomie (autonomie)
- Relatedness (erbij horen)
- Fairness (eerlijkheid)
Lees hier meer over dit model van neurowetenschapper David Rock. Liever kijken? Onderzoeker, trainer en publicist Ben Tiggelaar gaf er de volgende presentatie over op een congres:
Gedragen besluiten
Uiteindelijk gaat het dus over hoe je tegen ‘weerstand’ aankijkt. Zie je een dwarsligger of lastpak? Of zie je iemand die betrokken is en zijn behoeften laat zien? En is weerstand daarmee eigenlijk een voorwaarde om verder te komen als team of organisatie? Want door het gesprek aan te gaan over wat mensen tegenhoudt bij verandering creëer je meerdere gezichtspunten vanuit waar je tegen een verandering kan aankijken. Dit kun je meenemen in je besluit, zodat je verandering meer gedragen wordt en dus effectiever is.
Weerstand is nodig om het maximale potentieel uit een groep te halen en draagt bij aan effectiever samenwerken en collectief gedragen besluiten.
Ruimte geven aan onderliggende behoeftes
Wil je de behoefte van de ander begrijpen, dan is het zaak eerst bij jezelf te rade te gaan: “Wat doe ik, waardoor jij….” en op een ander niveau te communiceren. Weerstand wordt namelijk altijd getriggerd door een externe prikkel die een bepaalde reactie oproep (stimulus). Binnen organisaties gaat veel energie naar het sturen van verandering. Maar uiteindelijk ben je veel langer bezig met het sturen van gedrag, dan wanneer je mensen de ruimte geeft om zelf te bepalen wat voor hen belangrijk is. Ze komen dan vanzelf in beweging. Kortom:
Luister goed naar onderliggende behoeftes van de ander en kies op basis daarvan de juiste interventie als je ‘weerstand’ tegenkomt.
Voor dit artikel heb ik geput uit de volgende bronnen:
Van Baaren en Van Leeuwen (2019): Gedragsverandering is een ambacht
Van Baaren en Van Leeuwen (2019): Omgaan met weerstand:
Dijksterhuis en Slob (2019): Welke communicatiestrategie verandert effectief gedrag?
Rock, D. (2008). SCARF, a brain-based model for collaborating with and influencing others. NeuroLeadershipjournal, 1.
Jitske kramer (2014) – Deep democracy, de wijsheid van de minderheid
Daniëlle Braun (2019) – Weerstand is bullshit
Shirine Moerkerken (2021) – Conflict eren