Zoals de meeste mensen ben ik ook geschrokken van de oorlog in Oekraïne. Het leed dat het veroorzaakt is onbeschrijfelijk. Machteloos voel ik mij, net als zovelen. Op zo’n moment probeer ik dan ook afstand te nemen en zaken breder en op een ander niveau te bekijken. Uit te zoomen, de systeembril op te zetten. Om zo de wereld beter te begrijpen. Want heeft de chaos die nu wordt veroorzaakt in de wereldorde ook een functie?
Chaos heeft de functie om de voorwaarden voor de nieuwe orde te scheppen.
De functie van chaos
Bovenstaande vraag stelt mij gerust. Binnen ieder systeem wordt namelijk na chaos de orde hersteld, om vroeg of laat weer te vervallen in chaos enzovoort. Zoals het leven altijd al heeft gefunctioneerd. Chaos heeft de functie om de voorwaarden voor de nieuwe orde te scheppen. Het zijn voor mij twee kanten van dezelfde medaille. Net als goed en kwaad. Haat en liefde. Vrijheid en onderdrukking. Leven en dood. De wereld zal er in de nieuwe orde anders uitzien, waarin de factoren die de basis vormde van waaruit de chaos is ontstaan, een andere plek hebben gekregen.
Nieuwe verhoudingen
De wereld verandert continu, net als iedere organisatie, team of jijzelf. Iedere keer in een betere versie van zichzelf. Om tot die nieuwe versie te komen, zullen oude patronen moeten worden doorbroken. Chaos, in de vorm van oorlog, opstand of verandering. Het is het proces van het onderdeel dat zich opnieuw moet verhouden tot de context om zijn betekenis niet te verliezen. Vandaar dat vaak het voorzetsel re- wordt gebruikt om die beweging te omschrijven: re-formatie, re-volutie, re-organisatie, re-actie. Een filmpje dat deze natuurkundige wet mooi laat zien is die van de ‘Pendulum wave’:
Balans
Natuurlijk is dit experiment uitgevoerd in een geconditioneerde omgeving, waarin factoren van buitenaf zijn uitgesloten. Maar wat mij het meest opviel is dat er nooit sprake is van een balans. Er is geen evenwicht. Er is altijd beweging. De wetenschapper en wiskundige die dit fenomeen in 1961 opmerkte en zo de basis legde voor de chaostheorie is wetenschapper Edward Lorenz. Bekend van zijn onderzoek naar het vlindereffect. Hij stelde dat structuur en beweging hand in hand gaan.
Kan een vlinder in de Amazone met het klappen van zijn vleugels een tornado in Texas veroorzaken?
Edward Lorenz (wetenschapper en wiskundige)
Voorspelbaarheid
De experimenten die Lorenz uitvoerde om zijn theorie te bewijzen brachten ook aan het licht dat er een zekere mate van voorspelbaarheid aan beweging zit, maar dat onvoorspelbaarheid nooit volledig kan worden uitgesloten als het om complexe systemen gaat. We zien dat bijvoorbeeld bij de meteorologische weersvoorspelling (bekend van ‘de pluim’), de beurshandel, geopolitieke systemen of in complexe sociale systemen, zoals teams en organisaties. Daarin is het het menselijk gedrag dat een hoge mate van onvoorspelbaarheid in zich draagt. Daarmee komen we aan bij het determinisme en de illusie van controle en voorspelbaarheid:
Determinisme
In het determisme gaat men uit van optimale controle. De beginsituatie bepaalt de eindsituatie, met een zekere uitkomst. Oorzaak en gevolg. Lineair. Bij circulair denken en zoals Lorenz liet zien met zijn chaostheorie is de beginsituatie in hoge mate bepalend voor het beoogde effect, maar heeft bij sociale dynamieken altijd een mate van onvoorspelbaarheid. Er zijn simpelweg teveel variabelen om de uitkomst te kunnen vaststellen. Die maken van zekerheden, waarschijnlijkheden. Zoals we nu ook zien in de wetenschap en die de basis vormt van basis van de systeemtheorie.
Uit chaos vinden mensen onvermijdelijk orde. Het is onze taak om de voorwaarden voor ontdekking te beschermen.
Marvin Weisbord en Sandra Janoff (auteurs Future Search)
Wat betekent dit?
Een goede team- of organisatiecoach houdt hier rekening mee in zijn interventies en volgt de energie in het hier-en-nu. Wat gebeurt er nu en hoe verhoudt zich dat tot het beoogde doel. Is er nu iets anders nodig, in tijd en ruimte, om het doel te bereiken? Goede verandercoaches en organisatievernieuwers brengen daarom tijdelijk orde in de chaos of chaos in de orde. Ze creëren de voorwaarden en de omstandigheden waarbinnen verandering kan plaatsvinden. Zodat het systeem als geheel in beweging komt, zaken een nieuwe plek krijgen en zo reformeert of zelfs transformeert naar een nieuwe orde. Dat is ook mijn hoop voor Oekraïne:
Dat vrede wint van oorlog. Liefde van haat. En dat de wereld na alle ellende een betere versie is geworden van hoe het was.
Een nieuwe orde na alle chaos.